Merhaba, nasılsınız?
Bugünkü yazımda Michel Foucault‘nun, Bu Bir Pipo Değildir adlı felsefî ve sanatsal deyişler içeren kitabına, bununla beraber René Magritte‘in tablolarına değineceğim. Keyifli okumalar…
Kavram İtibarıyla ‘Bu Bir Pipo Değildir’
Belçikalı ressam Rene Magritte‘in, bir pipo imgesini resmedip altına yazdığı cümledir: “Bu Bir Pipo Değildir” (Ceci n’est pas une pipe)
“İmgelerin İhaneti” adlı bu tablo, sanatsal ve felsefî açıdan insanı sorgulamaya iten, yoruma açık bir çalışmadır.
Fransız düşünür Michel Foucault da bunun nezdinde özellikle İmgelerin İhaneti adlı tabloyu baz alarak Magritte‘in diğer çalışmaları ve sanatta anlam arayışı üzerine bir inceleme yazısı yazar.
İlk kez 1968 yılında “Les Cahiers du Chemin” adlı dergide yayımlanan bu yazısı, 1973 yılında kitap olarak piyasaya sürülür.
Yaklaşık 50 sayfa olan aynı adlı bu kitapta Magritte‘in, kitabı okuduktan sonra Foucault‘ya yazdığı iki mektup da yer alıyor.
René Magritte Kimdir?
Gerçeküstü akımına bağlı olarak kübizm, fütürizm, dadaizm gibi akımlar çerçevesinde de eserler üreten Belçikalı bir ressamdır.
1960’lardan itibaren tanınırlığı büyük ölçüde artmıştır. Bunda en önemli etkenlerden biri, rock albümlerin kapaklarını süsleyen Magritte’e ait tabloların reprodüksiyonlarıdır. (aslına uygun kopyası)
1928-1929 yılları arasında yapıldığı düşünülen “İmgelerin İhaneti” adlı tablosu da halen adından söz ettiren, araştırma yazılarına ve sanatsal söylemlere konu olan değerli eserlerindendir.
Günümüzde bahsi geçen bu eseri, Los Angeles Sanat Müzesi’nde sergilenmektedir. Müzenin resmî internet sitesine buradan ulaşabilirsiniz.
Michel Foucault Kimdir?
Postmodernizm alanında etkin çalışmalarıyla birlikte etik ve siyaset felsefesi üzerine araştırmalar yapan Fransız bir düşünür, tarihçi ve sosyologtur.
Nietzsche ve Heidegger‘in düşüncelerinden etkilenen Foucault, “hapishaneler, polis, sigorta, delilik, eşcinsellik ve sosyal haklar” konuları üzerinde titizlikle çalışmış ve bu bağlamda kaynak olarak kullanabileceğimiz kitaplar yazmıştır.
Birkaçını şöyle sıralayabiliriz:
- Hapishanenin Doğuşu, 1975
- Cinselliğin Tarihi, 1976
- Deliliğin Tarihi, 1961
Foucault ve Magritte’i Buluşturan Eser: Bu Bir Pipo Değildir
“Yukarıda bir gerçek pipo aramayın sakın, bu bir pipo rüyası ama tablodaki sağlam ve şaşmaz desen, evet apaçık bir hakikat olarak kabul edilmesi gereken işte bu desendir.” (Foucault, 2020: 21)
Foucault, Magritte’in “İmgelerin İhaneti” (La Trahison Des Images) adlı tablosu ve onun devamı niteliğinde olan “Dünyanın Öte Yüzünde Şafak” (Aube à l’antipode) adlı eseri için bu yorumu yapar.
Devamında şu soruyu yönelterek anlam arayışını sürdürür:
“Şövale, çerçeve, tuval ya da pano, desen ve metin devrilip gidecek mi acaba?
Böyle bir durum söz konusu olduğunda harflerin yeniden düzenlenip farklı bir anlam düzeni yaratıp yaratmayacağı konusunun muhakemesini ise okuyucuya bırakır.
Magritte, bağlı olduğu gerçeküstü akımı neticesinde dil ve görüntü arasındaki geleneksel bağlantıyı bozmayı hedefler. “İmgelerin İhaneti” adlı çalışması, bunun en güçlü örneklerindendir.
Foucault‘ya göre de dil ve resim, birbirine indirgenemez niteliktedir. (Gültekin, 2017: 56)
Bu noktada Magritte ve Foucault’nun ortak bir paydada buluştuklarını söylemek mümkün.
Anlatısallık İtibarıyla Bu Bir Pipo Değildir
Foucault’nun 1973 tarihli bu yapıtı, imge, sözcük ve nesne arasında kurulan sistematik bağı, Magritte’in yapıtları üzerinden inceler. (Gültekin, 2017: 50)
Yapıtlarda, birbirine az çok benzeyen şeylerin akıntıya kapılıp başıboş dolaştığı izlenimini elde etmek mümkün. (Harkness: 15) Bunda Magritte’in üstü kapalı olarak anlamlandırmaya ya da anlamı bozmaya çalıştığı sıradanlıkların payı olduğu söyleyebiliriz.
Yine de hem Foucault hem de Magritte‘in yapıtını tam anlamıyla “şu noktalara dikkat çekip şunu anlatmaktadır” şeklinde yorumlayamayız. Her ikisi de söylemlerini, temelde heterotopya terimine bağlı hayata geçirirler.
Kavram itibarıyla, sözcükleri paramparça etme anlamına gelen heterotopya, çoğunlukla rahatsız edicidir. “Sözcüklerin yolunu keserler, cümlelerimizin lirizmini kısırlaştırırlar.” (Foucault, Kelimeler ve Şeyler)
Göstergebilim yaratıcılarından Roland Barthes de gösterilenin, nesnenin kendisi olmadığını öne sürer ve bunları zihinsel tasarımlar olarak nitelendirir.
Bu bağlamda gerçek, simülasyona uğramıştır. Yaratılan imgede, gerçeklik ve nesne karşıtlığı söz konusudur. (Söylemez, 2011: 142)
Dolayısıyla Magritte‘in özellikle “İmgelerin İhaneti” çalışmasından şunu çıkarabiliriz: İmgeler, sabit bir gerçekliğe referans göstermekle yükümlü değildir.
Evet, görünürde bir pipo imgesi var fakat bu onun bir pipo olduğunu anlamına ilişkin nesnel bir yargı değil. Zihnimizde yaratılan pipo imgesini çağrıştıran somuta yakın bir görsel, belki de.
Kitapta Yer Alan Magritte Eserleri
Foucault, anlam arayışını sürdürerek yazdığı kitapta Magritte’in eserleri üzerinden çıkarımlarda bulunur. Metni okurken atıfta bulunulan eserleri görsel olarak incelemeniz, söylemleri daha hatırda kalır kılacaktır.
Buraya kadar eklediğim görseller dışında, kitapta yer alan tüm Magritte eserlerini listeliyorum:
1. Tombeau des Lutteurs (Savaşçıların Mezarı)
2. Batailles de l’Argone (Argone Savaşları)
3. l’Incendie (Yangın)
4. le Séducteur (Ayartıcı)
5. De La Conversation (Konuşma Sanatı)
6. L’alphabet des Révélations (Vahiylerin Abecesi)
7. Madame Récamier
8. Balcon (Balkon)
9. Représentation (Canlandırma)
10. Décalcomanie
11. Les Grâces Naturelles (Doğal Zarafetler)
12. La Saveur des Larmes (Gözyaşlarının Tadı)
13. Folie des Grandeurs (Büyüklük Deliliği)
14. La Condition Humaine (İnsanın Durumu)
15. La Cascade (Çağlayan)
16. Le Soir qui tombe
17. La Lunette d’Approche (Dürbün)
18. Les Liaisons Dangeureuses (Tehlikeli İlişkiler)
İlgili Melodiler
Magritte’in, The Listening Room adlı eseriyle Jeff Beck‘in Beck-Ola adlı albüm kapağında yer aldığına değinmiştim, işte bu albüm, o albüm! Keyifli dinlemeler dilerim 🧡
Peki sizce?
Sizce bu bir pipo mudur, değil midir?
Bir sonraki yazıda görüşmek üzere, hoş kalın,
Ece 🌼
Kaynakça
- Faucault, M. (2020). Bu bir pipo değildir. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Söylemez, M. (2011). Yeni medya sanatı ve kuramsal açılımlar. Güzel Sanatlar Enstitü Dergisi.
- Gültekin, A. (2017). Michel foucault’nun magritte yorumu ve sözcük nesne kopukluğu. Dört Öge.
- Wikipedia. (2020). René Magritte.
ece özer '' 