Selam! Bu müthiş web sitesi ile tanışmam yaklaşık yedi yıl kadar önceye dayanıyor. Popüler kültüre meze olmaması sebebiyle hâlen pek bilinir sayılmaz. Birkaç kişinin daha kullanımına vesile olabilmek adına geç bile kalınmış bir yazıdır, okumakta olduğunuz.
Pazar kahveleriniz hazırsa buyrun, detaylı inceleyelim. Günün müziği:
1. Dijital Kaynaklara Erişimde Aaron Swartz Etkisi
Sanıyorum üniversitenin ilk senesiydi. Dönem ödevi olarak izlediğimiz “The Internet’s Own Boy” belgeseli, Swartz’ı ve kurucularından (ilk kodlayıcılarından) olduğu Open Library‘i keşfetmemize vesile oldu.
“Dünyanın tüm bilimsel mirası, giderek artan bir şekilde dijitalleştiriliyor ve bir avuç özel şirketin elinde kilitleniyor.” diyen Swartz, özellikle akademik bilginin erişilebilir ve özgür olması için mücadele etti.
Halk kütüphanesine gidip kamu malı belgelerini indiriyor ve bunları, o dönem bünyesinde çalıştığı Internet Archive’e yüklüyordu. Şimdi milyonlarca kamu malı belge, erişim elde etmek için yüksek ücretleri karşılayamayan araştırmacılar da dahil olmak üzere altı milyondan fazla kişi tarafından ücretsiz olarak kullanılabiliyor.1
Swartz, çok sayıda eski dergi makalelerini indirdiği esnada ise tutuklanıp ağır suçlamalarla karşı karşıya kalmıştı. Hukuki baskının yarattığı psikolojik yükün ardından 2013’te, henüz 26 yaşındayken intihar etti. Ölümü ise bilgi eşitliği ve açık erişim sorunları için bir toplanma çığlığı haline geldi.2
Bugün, Internet Archive ve bünyesinde yer alan Open Library sayesinde milyonlarca (gerçekten milyonlarca) kitap, makale, ses kaydı ve tarihsel belgeye ücretsiz erişim sağlayabiliyoruz. Böyle bir yazıda da onu anmadan geçemezdik.
Swartz’ın yarattığı internette erişilebilir bilgi ideali, aradan yıllar geçmesine rağmen başkaları tarafından da yaşatılmaya devam ediyor.
Bkz. Covid-19 pandemisi sırasında kurumları desteklemek için akademik kaynaklardan oluşan ve ücretsiz bir dijital kütüphane olan Jstor, bunlardan yalnızca biri…
Henüz kendisini tanımadığım aralıkta benzer bir girişimi ben de kendi web sitemde yapmış ve üniversiteye hazırlanırken kullandığım tüm kaynakların özeti niteliğinde olan defterlerimi pdf olarak yüklemiştim. Aradan 8-9 yıl geçmesine ve müfredat değişmesine rağmen hâlâ indiren ve bana ulaşıp teşekkür eden çok sayıda öğrenci var. Bu da sanırım bazı şeyleri çok net gözlemleyebilmemize olanak sağlıyor.
Ve yine sanıyorum ki Swartz’a bu kadar yakın hissetmemin en büyük sebeplerinden biri, farklı zaman ve koşullarda aynı paydada buluşmak istememizdi. Anısına sevgilerle…
2. Ücretsiz Online Kütüphane: Open Library
Internet Archive bünyesinde yer alan bu dijital kütüphane, “dünyadaki her kitabın herkes için ulaşılabilir olma” mottosuyla 2006 yılında, hiçbir ticari kaygı güdülmeden ücretsiz bir platform olarak kuruldu. Hâlen klasik eserlerden eski baskılara, akademik kitaplardan çocuk kitaplarına hatta artık basımı olmayan eserlere kadar çok farklı türde içeriğe erişebiliyorsunuz.
En sevdiğim yanı ise raflarda ya da online satış platformlarında hiç karşılaşmadığım kitapları keşfetmek ve onların birden en sevdiklerim arasına girmesi. Bunlardan biri de hâlâ okumakta olduğum Şen Sahir Sılan’ın “Pişman Değilim”i.
Tabii İngilizce kaynaklar çoğunlukta. Eğer dil öğrenme sürecindeyseniz seviyenize uygun öyle çeşitli ve seçkin kitaplar var ki mutlaka detaylı incelemelisiniz. Hatta İngilizce özelinde, 12 seviye olmak üzere birçok eser kategorilenmiş şekilde yer alıyor. Buradan göz atabilirsiniz.
Görseldeki örnek kitapların linklerini ekliyorum, onları da buradan inceleyebilir ve üyelik oluşturup ücretsiz olarak okuyabilirsiniz:
- Pişman Değilim – Şen Sahir Sılan
- The Marriage of Caroline Lindsay – Margaret Rome
- Son Kuşlar – Sait Faik Abasıyanık
3. Open Library’e Nasıl Üye Olabilirim?
Arayüzü inanılmaz sade ve basit bir yapıda. Sağ üstteki “Kayıt Ol” butonuna tıklayıp üyeliğinizi oluşturabilir ve tüm eserlere ücretsiz bir şekilde erişim sağlayabilirsiniz.
Tıpkı bir kütüphanede olduğu gibi “dijital ödünç alma” sistemi ile çalışıyor. İstediğiniz kitabı, altında yer alan “ödünç al” butonuna tıklayarak belirtilen süre içerisinde okuyabilirsiniz.
Tabii bununla da sınırlı değil. Dilerseniz ödünç aldığınız kitabı okumak yerine dinleyebiliyorsunuz da. Sevdiğim özelliklerden bir diğeri de seçtiğiniz kitabın basılı olarak hangi kütüphanede yer aldığını, adresine kadar gösteriyor olması. “Locate” sekmesinden de ilgili kitabın hangi kütüphanelerde yer aldığını görebilirsiniz.
Örneğin Sevgi Soysal’ın “Tante Rosa” eseri (ki çok severim, okumadıysanız muuutlaka okuyun.) Boğaziçi ve Oxford Üniversiteleri dahil birçok kütüphanede mevcut görünüyor. Bkz.
Aynı zamanda kitapları “Goodreads” ve “1000Kitap” uygulamalarında olduğu gibi kişiselleştirme imkânınız da bulunuyor. Okuduğunuz tüm kitapları puanlayıp notlar alarak görüşlerinizi de bildirebiliyorsunuz.
Yine aynı şekilde okumak istediğiniz kitapları “Okumak istiyorum” sekmesinden kaydedip dilediğiniz zaman ödünç alabiliyorsunuz.
4. Open Library’nin Sevdiğim Diğer Özellikleri
4.1. Uçsuz Bucaksız Kategorileri
Open Library, farklı türdeki kapsamlı kaynaklara erişme imkânı sunuyor ve kendinizi birden daha önce hiç aklınızın ucundan geçmemiş bir kitabı okurken buluyorsunuz. Sanki biri size dört katlı bir kütüphanenin anahtarını vermiş ve “dilediğince gezebilirsin” demiş gibi bir his. Raflar ve arşivler arasında dolanıyorsunuz ve o keşif hiç bitmiyor.
4.2. Listelesek de mi Okusak Listelemesek de mi Okusak?
Kullanıcılar, sevdiği kitapları listeleyelip diğer okurlarla paylaşabiliyor. Hemen şu şekilde göstereyim:
Benzer temalardaki kitapları, kendi zevkinize göre listeleyebiliyorsunuz.
Örneğin “Tüylerinizi Ürpertecek 10 Gerilim Kitabı” ya da “Başucu 5 Kitabım” gibi listelerle karşılaşabiliyorsunuz. Aynı şekilde siz de ücretsiz olarak oluşturabilirsiniz.
Özellikle ülkemizde popüler olmayan, bilinmeyen ya da satışı olmayan İngilizce kitapları keşfetmek açısından güzel bir deneyim sunuyor.
4.3. Koleksiyonlardan Koleksiyon Beğenmek
Kanada’nın ödüllü kitaplarından tutun Star Wars’a, yaz temalı kitaplardan Dan Brown’un eserlerine kadar birçok farklı koleksiyon mevcut. Buradan hepsine erişebilirsiniz.
4.4. BONUS: Neyse Hâlim Çıksın Falim
Sitedeki tüm kitapların arasından rastgele bir kitap seçtirebiliyorsunuz. Şansınıza ne çıkarsa.
Ana sayfadaki “Göz At” seçeğine tıklayıp “Random Book” sekmesi ile payınıza düşen kitabı görüntüleyebilirsiniz.
5. Gündelik Yaşam Pratiklerimize Keyifli Bir Soluk
Ceplerimizde olmaktan çıkıp yemek masalarımıza, yatak odalarımıza, banyolarımıza kadar bize eşlik eden cep telefonlarımız, farklı bir alışkanlığa dönüşmeye çok müsait. Bir nevi “Kindle” deneyimi gibi. Fakat kitabı indirmeniz ve bir yere yüklemenize gerek kalınmayan bir Kindle deneyimi.
Dijital kütüphanelerin ve Open Library’nin daha fazla kişiye ulaştığı, aktif okur kitlesinin de eş zamanlı arttığı yeni bir yıl diliyorum. Şimdiden iyi incelemeler ve keyifli okumalar.💛
Sevgiler,
Ece.
ece özer '' 